Binnen de gemeente Utrecht gebruiken we behoorlijk wat grondstoffen. Jaarlijks gaat er maar liefst 3,8 megaton (3,8 miljard kilo) grondstoffen de stad in, en gaat er zo’n 1 megaton aan ‘afval’ de stad uit. We weten dat deze grondstoffen op dit moment grotendeels worden onttrokken aan de aarde, geproduceerd en getransporteerd met gebruik van fossiele brandstoffen, en na gebruik gerecycled, weggegooid of verbrand. We weten ook dat dit geen houdbaar model is. Vandaar dat de Gemeente Utrecht in 2023 een nieuw, groener toekomstbeeld schetste in het document Visie Utrecht Circulair 2050. En nu is er de ‘Ontwerp-Beleidsnota Utrecht Circulair 2030’, die deze visie verder uitwerkt tot concretere tussendoelen. En over die Ontwerp-Beleidsnota mogen alle Utrechters hun zegje doen. Lees hieronder waar het over gaat, en hoe je meepraat.
Reminder: wat is een circulaire economie?
Dit is een economisch systeem waarin het woord ‘afval’ eigenlijk niet meer bestaat. In een perfecte circulaire economie hoeven we niets weg te gooien; alle onderdelen van bijvoorbeeld een gebouw, een meubel of een kledingstuk zien we als grondstoffen, waarmee we in de toekomst weer andere producten kunnen maken. De waarde van materialen en grondstoffen worden op die manier zo lang mogelijk behouden in gesloten kringlopen. Dit komt ten goede aan het milieu, en aan ons leefklimaat.
Handig om te weten: ‘effectdoelen’ versus ‘transitiedoelen’
De beleidsnota omschrijft het belangrijkste doel als volgt: “Voor 2030 stellen we als gemeentelijke organisatie Utrecht waar mogelijk het volgende effectdoel: we gebruiken in 2030 maximaal de helft aan nieuwe, niet-hernieuwbare grondstoffen.”
Die zin moeten we even ontleden. Want: wat is een ‘effectdoel’? De gemeente omschrijft dit type doel als een concrete, meetbare doelstelling. Zoals: in totaal 50% minder grondstoffen gebruiken in 2030. Of een voorbeeld uit de bouw: minimaal 55% hernieuwbare en/of hergebruikte materialen in nieuwbouw en renovatie van maatschappelijk vastgoed.
Behalve ‘effectdoelen’ bevat dit plan ook ‘transitiedoelen’. Wat valt hier precies onder? Dit type doelen kun je zien als wat ‘zachtere’ doelen dan effectdoelen. En die zijn nodig. Want de overgang naar een 100% circulaire economie staat in veel opzichten nog in de kinderschoenen. En de effecten van verbeteracties zijn niet eens altijd meetbaar. De gemeente kan zodoende nog niet overal percentages en deadlines noemen. Ze zouden niet eens kunnen wéten of ze hun eigen doelen behalen.
Voorbeelden van transitiedoelen waaraan de gemeente eerst wil werken: mogelijkheden voor monitoring en meten, het vormen van netwerken, passende regelgeving, het goede voorbeeld geven als gemeente. Of met iets meer detail: ondernemers ondersteunen bij het vinden van financiering voor circulaire business modellen, en belemmeringen in de groeifase wegnemen.
Kortom: zo’n transitiedoel (voorwaarden realiseren, voorbereiden) draagt uiteindelijk bij aan het behalen van het concrete, meetbare effectdoel (zoals nog maar 50% gebruiken van de grondstoffen in 2030).
Welke prioriteiten worden benoemd in de beleidsnota?
De nota start met een informatieve samenvatting en inleiding in deel A. In deel B worden de verschillende inhoudelijke prioriteiten per hoofdstuk behandeld, met telkens de doelen erbij.
Hieronder geven we een indruk van de thema’s per hoofdstuk met wat voorbeelden; zo kun je vlot inschatten wat je eerst wil lezen. De vier inhoudelijke prioriteiten die in deel B worden uitgewerkt in dit document zijn:
1. Circulaire bedrijvigheid en ondernemerschap
De gemeente wil…
- Het aantal circulaire bedrijven en ondernemers vergroten.
- Het makkelijker maken voor consumenten om vaker te kiezen voor circulaire producten en diensten.
- De (nieuwe) circulaire bedrijventerreinen verder opbouwen, zoals Werkspoorkwartier, Lage Weide (lees meer!) en Strijkviertel.
- Speciale aandacht voor de bouw-, voedsel-, en zorgsector. Deze zijn eerder vastgesteld als sectoren die in Utrecht veel lokale waarde vertegenwoordigen.
2. Circulaire gebiedsontwikkeling en bouw
De gemeente wil…
- De hoeveelheid hernieuwbaar en/of hergebruikt materiaalgebruik vergroten in openbare ruimte, utiliteitsbouw en maatschappelijk vastgoed.
- De meetbaarheid van circulair bouwen vergroten door een nieuw toetsingskader.
- Tenders gebruiken als ‘krachtig instrument’ om partijen te belonen die meer circulair bouwen.
- Bij de herinrichting van de Bernadottelaan en omgeving in Kanaleneiland maximaal inzetten op het hergebruiken van materialen die al in het plangebied aanwezig zijn, bijvoorbeeld trottoirtegels, betonstraatstenen, lichtmasten, zand, puin (wegfundering).
- ‘Paris Proof-bouwen’: verlaging van materiaalgebonden CO2-uitstoot, het verhogen van demontabiliteit (bijvoorbeeld bij de bouw van het nieuwe kantoorgebouw Oopen op het Jaarbeursplein).
- Een circulaire business case en een afwegingskader ontwikkelen voor maatschappelijk vastgoed (bedoeld voor bijvoorbeeld onderwijs, sport, of een buurthuis).
3. Circulair opdrachtgeven en inkopen
De gemeente wil…
- Bewustzijns- en het kennisniveau op dit vlak vergroten in de organisatie.
- Implementeren van effectmonitoring, zodat inzicht ontstaat in de ecologische voetafdruk en grondstoffengebruik die gepaard gaan met de gemeentelijke inkopen.
- De waarde van producten niet alleen financieel, maar ook vanuit ecologisch en maatschappelijk perspectief bepalen. Een voorbeeld: niet alleen kijken naar het investeringsmoment of de afschrijvingsperiode, maar naar de hele levensduur van producten en objecten. Bij het cultuurcluster Berlijnplein wordt hiermee al geëxperimenteerd.
- De Milieukostenindicator (MKI) inzetten binnen de openbare ruimte. Die geeft inzicht in de kosten die nodig zijn om de negatieve milieueffecten van een product te herstellen.
- Deelname in diverse, brede ketenoverleggen, zoals Bouw Circulair, Duurzame Voedselketen Provincie Utrecht, en de Circulaire grondstoffencorridor.
4. Circulaire materiaal- en reststromen
De gemeente wil…
- Aan de ‘voorkant’ het waarderen van circulariteit in de openbare ruimte en het verankeren van circulair inkopen vanuit de gemeente, en aan de ‘achterkant’ reststromen van huishoudens, uit de openbare ruimte, van bouwwerkzaamheden en bedrijven op een zo duurzaam en circulair mogelijke manier verwerken.
- Meer bewustzijn bij bewoners en optimalisatie van het inzamelsysteem om hoge kwaliteit gescheiden materiaalstromen in te zamelen. Meer dan 30% van het restafval bestaat nog uit groente-, fruit- en etensresten – dit is waardevol, organisch materiaal.
- Innovaties zoals voedselrestenvermalers in keukens toepassen in de nieuwbouw van het Beurskwartier.
- Nieuwe manieren van inzameling verkennen, zoals inzameling op afspraak aan huis.
- Twee upcycle-centra ontwikkelen voor meer en hoogwaardiger hergebruik van grof huishoudelijk afval. Die komen nabij de afvalscheidingsstations Tractieweg en Lunetten. Daar komt ruimte voor inname van spullen, demontage, reparatie, hoogwaardig hergebruik van reststromen en educatie door workshops en tentoonstellingen.
- Het gescheiden aanbieden van afval stimuleren door ondernemers te informeren en te adviseren, en door hen een aantrekkelijk tarief te bieden voor gescheiden afvalstromen.
Let op: deze lijst is niet uitputtend. Maar wel sneller door te nemen dan de 62-pagina’s tellende beleidsnota. We raden je aan om de nota zelf te lezen, ook voor achtergrondinformatie over juridische context en de samenhang met ander relevant beleid, de maatregelen voor risicobeheersing en natuurlijk de financiële onderbouwing.
Een fragment uit de nota over dat laatste onderwerp: “Een aanzienlijk deel van de kosten voor activiteiten die nodig zijn om de circulaire doelen voor 2030 te halen, zijn niet gedekt. Voor de ongedekte kosten van activiteiten zal de komende jaren nog dekking gevonden moeten worden. (…) Bij het zoeken naar bekostiging wordt, in verband met de gemeentelijke bezuinigingen, ook heel nadrukkelijk naar externe middelen gekeken.” De financiering is dus nog een spannend item.
Hoe kun je reageren?
Je kunt tot 16 augustus je mening geven over het document ‘Ontwerp-Beleidsnota Utrecht Circulair 2030’ via deze pagina. Je komt eerst bij het bekendmakingsbericht in het Gemeenteblad van Utrecht, en het daadwerkelijke document (PDF) vind je als je aan de linkerkant doorklikt op Externe bijlagen > exb-2024-26692 (Ontwerp Beleidsnota Utrecht Circulair 2030 v1.0) of direct via deze link.
Reageren kan via een e-mail (circulair@utrecht.nl) of een brief naar de gemeente (t.a.v. Johan Boterenbrood). Via deze link vind je de uitgebreide contactinformatie.
Wat gebeurt er met je reactie?
De gemeente geeft aan dat ze alle reacties bekijkt, en laat weten wat ze ermee gaat doen. Daarna besluit de gemeenteraad over de Ontwerp-Beleidsnota Utrecht Circulair 2030. En verder: “Deze definitieve besluitvorming maken we ook weer bekend, maar u kunt daar geen beroep tegen maken. Een beleidsnota bindt alleen de gemeente zelf en heeft geen juridische gevolgen.” Wij zouden zeggen: heb je relevante input, geef deze zeker door.
Wil je als inwoner, organisatie of ondernemer zelf aan de slag met dit onderwerp?
Hoe je zelf direct kunt bijdragen aan een circulaire economie lees je op de website van Alliantie Cirkelregio Utrecht. Specifiek voor inwoners vind je hier een praktische lijst met goede info en nuttige linkjes. Op Duurzamer030 vind je een overzicht met organisaties in de stad waarmee je afval kunt voorkomen of verminderen. Ga je nog een stapje verder, dan kun je ook eens je ecologische voetafdruk testen: het Milieucentrum maakte hiervoor eerder een handig overzicht.
Secretaris Milieucentrum Utrecht