Utrechtse Milieubeweging
In 1983 werd een leegstaand pand aan de Oudegracht 60 in gebruik genomen door een aantal vrijwilligers van natuur- en milieuorganisaties. Het was een verwaarloosd pand van de gemeente dat al enige tijd leegstond, en het verhaal gaat dat het initiatief tot gebruik kwam van Pieter Schroevers, actief in de op Oudegracht 42 gevestigde milieuorganisatie Aktie Strohalm; Pieter woonde direct boven het pand op Oudegracht 58bis. De vrijwilligers, waaronder ook mensen van de Utrechtse afdeling van de Dierenbescherming die op zoek was naar een pand, besloten tot oprichting van een Milieu Informatie Centrum Utrecht (MICU) en de gemeente gaf alvast subsidie om het pand wat op te knappen en voor de opbouw van een milieubibliotheek, die door geïnteresseerde inwoners en scholieren kon worden bezocht en benut.
Vrijwilligers maakten het gebouw weer toonbaar en vanaf 1986 kreeg het MICU een basissubsidie van de gemeente waaruit een coördinator en een communicatiemedewerker kon worden betaald. Er was vergaderruimte voor allerlei lokale milieugroepen en jaarlijks werd een goed bezocht buitenevenement georganiseerd. Een informatiebalie fungeerde ook als een soort milieuadvieslijn in een tijd dat er nog geen internet bestond.
Professionalisering
In de loop van de jaren ’90 professionaliseerde het MICU. Vrijwillige bestuursfuncties veranderden in betaalde (Melkert)banen. De I viel weg uit MICU, die voortaan als MCU door het leven ging omdat informatieverstrekking niet langer de hoofdtaak was. Projecten werden steeds belangrijker.
Deze projecten waren talrijk en veelzijdig. Zo gaf het Milieucentrum wandelgidsjes uit vol informatie over de natuur in en om de stad. Het jaarlijkse goedbezochte evenement ‘Lekker Utregs’ moest de verkoop van lokaal geproduceerd voedsel stimuleren. En in het Milieu Overleg Leidsche Rijn konden actieve bewoners actief meedenken over het aan te leggen nieuwe stadsdeel.
Ook op bestuurlijk niveau ging het MCU een woordje meespreken. Ze kreeg de Adviesraad voor het Milieu toegeschoven, een instantie die de gemeente sinds de jaren ‘70 gevraagd en ongevraagd adviseerde op milieugebied. Het Milieucentrum kreeg daarmee een belangrijke adviesrol en promoveerde haar coördinator tot directeur.
Voor de wind en kille wind
In het eerste decennium van het derde millennium had het Milieucentrum de wind in de rug. Er waren zeven betaalde krachten in dienst, goed voor ruim vijf voltijdsbanen, aangevuld met vrijwilligers en tijdelijke projectmedewerkers. Opslagruimte veranderde in werkruimte, de bibliotheek kwam steeds voller te staan met rapporten en boeken voor specialisten, en ook het binnenhalen van de benodigde subsidies bij commerciële partijen en overheden lukte aardig.
Met de opkomst van het internet verloor de bibliotheek haar publieke functie en werd geleidelijk aan afgebouwd. De Milieuwijzer (nu Duurzamer030 geheten) kwam er in 2011 voor in de plaats, dit is een digitale gids vol informatie voor elke Utrechter die duurza(a)m(er) wil leven.
Na de financiële crisis draaide de wind en er moesten scherpe keuzes worden gemaakt. In 2014 werd het Milieucentrum, hoewel niet blind voor de tekenen des tijds, compleet overvallen door het besluit van de coalitie van D66, GroenLinks en VVD om de basissubsidie te schrappen.
De gemeente wilde de taken van het MCU voortaan zelf uitvoeren via de nieuwe afdeling ‘Utrecht Natuurlijk’. Hoewel er nog enige jaren frictiekosten werden overgemaakt, was dit een hard gelag. De gemeente was bovendien steeds minder bereid om projecten aan het MCU toe te kennen, mogelijk dat de verzuurde relatie hierin een rol speelde. Eind 2017 stond het Milieucentrum op omvallen. De beide vaste medewerkers werden ontslagen, alle projecten waren beëindigd en het bestuur functioneerde niet meer.
Blik vooruit
Een nieuw bestuur zorgde ervoor dat het MCU een doorstart kon maken. Nu was wel de vraag, waar staat het (nieuwe) Milieucentrum voor? De focus kwam voortaan meer op het samen met andere organisaties ondersteunen van gezamenlijke duurzame initiatieven van stadsbewoners, naast het bieden van informatie die elke bewoner helpt duurzame keuzes te maken via de Utrechtse Milieuwijzer.
De weg naar boven was gevonden, toen corona op de deur klopte. De voornaamste inkomstenbron, de zaalverhuur, viel plotseling geheel weg. Toch heeft het MCU ook deze tegenslag met kunst- en vliegwerk en enige gemeentelijke steun doorstaan.
Met Buurtnatuur030 (samen met Utrecht Natuurlijk) en Samen Meten Utrecht (citizen science projecten samen met de Natuur- en Milieufederatie Utrecht) is het MCU inmiddels de weg ingeslagen van het verbinden van duurzaamheid, klimaat, natuur en participatie in een eigentijdse vorm.
Een positieve ontwikkeling sinds de herstart in 2018 is de aanwas van veel nieuwe (en deels ook jonge) vrijwilligers. Het gaat ook om mensen die net zijn afgestudeerd of een carrièrewissel richting de duurzaamheid willen maken en die bij het MCU ervaring op willen doen – of die gewoon iets willen doen voor hun stad. Zo weerspiegelt het Milieucentrum sinds z’n ontstaan wat er leeft en speelt in de stad.
Door Jos Kloppenborg en Mathijs Eskes
2023