Vanaf 1 januari 2025 is het dan eindelijk echt verboden om met een brandstofmotor te varen op de benedenloop van de Kromme Rijn. ‘Eindelijk’? Zo kun je het wel zeggen: de verschillende verantwoordelijke overheden sorteren sinds zeker 2011 al voor op deze beslissing. Bijna veertien jaar later wordt de knoop dus doorgehakt. De verwachting is dat de nieuwe maatregel een positief effect zal hebben op de lokale ecologie. En een wandelingetje over het plaatselijke jaagpad zou aanzienlijk minder dieseldampen en motorgeronk moeten gaan inhouden.
Voor de duidelijkheid: de eigenaren van elektrisch aangedreven vaartuigen hoeven geen veranderingen door te voeren. Maar degenen die gehecht zijn aan hun boot met brandstofmotor moeten misschien even slikken. Als ze de benedenloop van de Kromme Rijn op willen, tenminste; dat is het gebied van de Waterlinieweg in Utrecht tot de stuw in Werkhoven, Bunnik.
Het verantwoordelijke waterschap (Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden) heeft echter goede redenen om het verbod door te voeren. Zo verwacht men verbeteringen op het vlak van ecologie en waterkwaliteit, en van landschappelijke en natuurwaarden in het gebied. Daarnaast hoopt men op vermindering van de recreatieve druk – en daarmee juist een verbetering van de vaarveiligheid.
Meer over het ‘waarom’ – juichende ringslangen en libellen
Waarom dit verbod? Kortgezegd: het is beter voor het milieu, en voor de ervaring van het landschap – rustiger, veiliger, schoner.
Het verbeteren van de ecologie rondom het Kromme Rijn-gebied is een urgent thema. Leken kunnen zelf bedenken dat de lokale flora en fauna niet heel gelukkig worden van de recreatiedrukte in de vorm van plezierbootjes, waterfietsen en supboards. Experts bevestigen deze indruk al jaren via hun metingen. Uit meerdere Europese onderzoeken is gebleken dat in de Kromme Rijn de ecologische en chemische waterkwaliteit beneden peil zijn. En de scores op het vlak van bijvoorbeeld vis en macrofauna zijn ver onder de norm.
Europa stelt eisen aan waterlichamen zoals de Kromme Rijn, en deze zijn vastgesteld in de ‘Kaderrichtlijn Water’ (KRW). Vanuit deze Europese richtlijn is er een duidelijke deadline voor verbetering: de EU-lidstaten moeten in 2027 aan alle afgesproken doelstellingen voldoen. Deze deadline is een stok achter de deur voor de overheden die ‘eigenlijk’ al jaren iets willen doen aan de situatie in Utrecht.
Wat zou een verbod op brandstofmotoren concreet opleveren? De afwezigheid van brandstofmotoren reduceert bijvoorbeeld de geluidsbelasting, en de uitstoot van PAK’s (Polycyclische Aromatische Koolwaterstoffen) naar het oppervlaktewater.
Het aantal vaarbewegingen wordt beperkt, wat een positief effect zal hebben op de ontwikkeling van waterplanten, en daarmee van vissen. Al met al zou het volgens het waterschap dus rustiger, en daarmee veiliger en schoner moeten worden op het water. We horen de ringslangen, amfibieën en libellesoorten die op de oevers van de Kromme Rijn leven al juichen.
Achtergrond: besluiten, nota’s en dieseldampen
Het nieuwe verbod komt niet uit de lucht vallen: al vanaf een collegebesluit uit 2011 (DM 430833) spraken de verantwoordelijke overheden de intentie uit om milieumaatregelen te nemen voor het Kromme Rijn-gebied. En kreeg men voor vaartuigen met brandstofmotor steeds slechts een tijdelijke vaarvergunning – in afwachting van definitieve besluiten over dit onderwerp. In de nieuwe vergunningen werd de laatste tijd zelfs deze zin opgenomen: “Op termijn wordt het varen met een vaartuig, waarvan de schroefas wordt aangedreven door een benzine- of dieselmotor, mogelijk niet meer toegestaan.”
Een Nota Vaarwaterbeleid (2015) en een Verkeersbesluit (2016, dat pas in werking trad in 2021) waren nodig om de plannen verder te brengen. Ondertussen werden er nog steeds nieuwe vergunningen verleend voor vaartuigen met brandstofmotoren. In 2011 waren dat er vijf, en in 2022 maar liefst 200 (!). Terwijl het politieke proces stapsgewijs verder kwam, was het daadwerkelijke effect op de lokale flora en fauna dus nog ver te zoeken. Vooralsnog namen de dieseldampen boven de Kromme Rijn alleen verder toe.
Naar de praktijk: wijziging van het Verkeersbesluit
In 2023 kwam er wat meer vaart in. Ook vanwege ambtelijke capaciteitsproblemen door het grote aantal vergunningsaanvragen werd het hele vergunningsstelsel afgeschaft. Het werd vervangen door een Verkeersbesluit (DM 1882574) dat in principe voor iedereen gelijk moest gelden. Dit besluit was bedoeld als tijdelijke voorziening, en stelde alleen de maximale afmetingen van een vaartuig vast zoals die eerder als vergunningsvoorschrift werden gehanteerd.
Zo komen we op 2024, het jaar waarin er dan echt een knoop werd doorgehakt. Het “Besluit tot wijziging van het Verkeersbesluit vaarwater de Kromme Rijn”, werd gepubliceerd op 16 juli 2024, en zegt “…dat het per 1 januari 2025 niet langer is toegestaan om ter recreatie met een brandstof aangedreven vaartuig op de Kromme Rijn te varen.” Let wel: “Een uitzondering (gold en) geldt daarbij voor het varend onderhoud van ons waterschap.” Maar er worden geen uitzonderingen meer gemaakt voor recreanten met individuele vergunningen. De kogel was door de kerk.
Heeft het effect? Metingen vanaf 2024
Om te controleren of het verbod het gewenste effect heeft, worden vanaf 2024 meerdere metingen uitgevoerd. Een eerste nulmeting in 2024 moet de ecologische staat van de benedenloop inventariseren. Daarna worden onder meer de plantengroei, het aantal waterbeestjes, en het soort vaarbewegingen geregistreerd. Om het tellen geautomatiseerd mogelijk te maken, plaatst het waterschap op twee locaties geavanceerde beeldanalysesensoren. Deze sensoren kunnen zien of een langsvarende recreant stroomopwaarts of -afwaarts vaart, en of het om een kano of boot gaat.
In 2025, 2026 en misschien ook nog in 2027 wordt de ecologie van de watergang onderzocht. De eindresultaten verwacht men in 2028, en deze worden gecombineerd met data die uit eerdere KRW-onderzoeken zijn gekomen. Op basis hiervan wordt opnieuw gekeken of er wijzigingen in het vaarregime nodig zijn.
Meer info?
Op deze website van het waterschap vind je een overzicht van de relevante documenten, de actuele regels, en een kaart van het gebied: Gemotoriseerd varen op de Kromme Rijn – wat is er toegestaan? Meer weten over de manieren waarop de Provincie Utrecht het Kromme Rijn-gebied in brede zin wil vergroenen? Eerder dit jaar interviewden we projectmanager Hilco van der Wal, die vertelt hoe de zogenaamde ‘Groen Groeit Mee’-pactpartners werken aan een goede mix van toegankelijk groen, duurzame landbouw, veerkrachtige natuur, én wonen, werken, mobiliteit en energie. Lees hier het interview.
Solderen voor je stad