Wetenschapper Eline Verhoeven hield op 25 november een lezing over fijnstof in Utrecht en hoe je als ‘burgerwetenschapper’ bij Meet Je Stad zelf fijnstof in je eigen omgeving kan meten. En met je meetresultaten kunt bijdragen aan een schonere lucht in Utrecht.
Eline werkt sinds een aantal jaar als onderzoeker bij het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM). Vanuit die functie is ze betrokken bij Samen Meten, een programma dat burgerwetenschap over de leefomgeving in heel Nederland ondersteunt. De ervaring van Samen Meten gebruikt ze nu ook in Utrecht, legt ze uit in de Bibliotheek Neude in een maandelijkse Meet Je Stad Kennisavond.
Wat is burgerwetenschap (citizen science)?
Bij burgerwetenschap (citizen science) over de leefomgeving onderzoeken bewoners zelf de luchtkwaliteit, temperatuur, geluid door met sensoren te meten. Dit kan zelfstandig, in een community (zoals bij Meet Je Stad), of in samenwerking met wetenschappers of overheden. Jouw vraag staat centraal. Citizen science is ook een manier om met elkaar het gesprek aan te gaan over waar er verbetering zit voor een gezonde leefomgeving.
Eline begint dat ze zélf al een paar jaar vrijwilliger is bij Meet Je Stad. Lachend ‘bewijst’ ze dat door op het presentatiescherm foto’s van zichzelf te laten zien hoe zij een fijnstofsensor in elkaar zet tijdens één van de soldeeravonden van de community. “Ik vond het samen onderzoeken en samen met het klimaat bezig zijn zo leuk dat ik besloten heb om er mijn baan van te maken. Zodoende ben ik een paar jaar geleden bij het RIVM terechtgekomen. Ik zit in het team dat zich ook met citizen science bezighoudt. Ik geef af en toe presentaties en ik vind het leuk om dat nu ook bij Meet Je Stad te doen.”
Ze vervolgt met een uitleg over wat fijnstof eigenlijk is. Het is een technisch verhaal: fijnstof zijn kleine deeltjes in de lucht die we allemaal inademen en die in meer of mindere mate schade kunnen toebrengen aan onze gezondheid. Ze worden ingedeeld naar hun grootte. Voor de gezondheid maakt het namelijk uit hoe groot de deeltjes zijn die je binnenkrijgt. Grote deeltjes (zogeheten PM10) komen niet verder je neus en mond en zijn het minst schadelijk. Kleinere deeltjes (PM2,5) dringen door tot in je longen, en kunnen longaandoeningen als astma en hart- en vaatziekten veroorzaken. De allerkleinste deeltjes (ultrafijnstof) kunnen zelfs in de bloedbaan terechtkomen.
PM staat voor ’Particulate Matter’, legt Eline uit. Deelnemers aan de fijnstofmetingen van Meet Je Stad zullen met deze eenheid gaan werken. Aan de hand van een menselijke haar toont ze aan hóe klein die fijnstofdeeltjes zijn. Zo is de diameter van een haar 50-70 micrometer (0,05-0,07 millimeter). PM10-deeltjes worden gedefinieerd als kleiner dan 10 micrometer (dus kleiner dan één honderdste millimeter). PM2,5 is dus alle deeltjes kleiner dan 2,5 micrometer. Tenslotte bestaat er ook nog PM0,1: dit wordt ultrafijnstof genoemd. Eline: “PM0,1 is zo klein dat we dat met onze sensoren niet kunnen meten”. De hoeveelheid fijnstof in de lucht wordt uitgedrukt in µg/m3.
Op dit moment ligt Utrecht qua fijnstof ónder de (maximale) EU-grenswaarde, maar bóven de advieswaarde van de WHO (World Health Organisation) uit 2021. Eline voegt daar wel aan toe dat de strenge WHO-advieswaarde gebaseerd is op wat gezond is voor een mens in het algemeen. Voor stedelijke gebieden als Utrecht kan zo’n lage waarde met zeer grote moeite worden gehaald: iedereen zou bijvoorbeeld elektrisch moeten rijden en er zou bijna geen andere uitstoot van de industrie meer moeten zijn.
Eline legt uit dat tachtig procent van de luchtverontreiniging in Nederland níet uit het eigen land komt, maar van buiten. Dus waarom dan zo ons best doen om de luchtverontreiniging terug te dringen als het leeuwendeel van buiten komt? Eline antwoordt met een wedervraag. Is Nederland netto-importeur of -exporteur van fijnstof? Antwoord: exporteur. Nederland stuurt zelf méér fijnstof de grens over dan dat er hier vanuit het buitenland komt binnenwaaien. Met andere woorden: wíj hebben last van vieze lucht uit Duitsland, maar de Duitsers hebben méér last van ónze vieze lucht.
In Nederland is eigenlijk Vlieland de enige gemeente in Nederland die onder de WHO-advieswaarde zit, vertelt Eline. “Maar de naam zegt het al: het is een advieswaarde. Het is geen wet, maar vanuit gezondheidsbelang wordt het wel geadviseerd. In Europa zijn ze bezig de normen aan te scherpen en die bestaan er ook uit tussen wat wenselijk is en wat haalbaar is.”
Na uitgelegd te hebben wat het Samen Meten kennisportaal is en welke data-analyseertools Meet Je Stad allemaal kan gebruiken, eindigt Eline met praktische tips voor deelnemers. Hoe meet je en waar hang je je meetkastje op? De antwoorden liggen voor de hand: op een rustige, evenwichtige plek: dus niet in de volle zon, niet in een hoek en niet te dicht bij struiken (er kunnen beestjes in de meetapparatuur kruipen).
De belangrijkste tip is dat je een meetkastje ophangt op een plek waarvan je verwacht dat er veel luchtvervuiling is, of juist weinig. Zo kun je goed het verschil in luchtverontreiniging zien op twee plekken, legt ze uit. “Maar dan heb je dus twee meetkastjes nodig”, merkt een vrouw uit het publiek op. Juist, reageert Eline: “Dan kun je dus samenwerken met anderen op een andere plek of je kunt je eigen resultaten vergelijken met de data van andere plekken”.
Als mooi voorbeeld van samen meten noemt Eline een project van de Snuffelfiets van de provincie Utrecht. Studenten van de Hogeschool Utrecht hebben datavisualisaties gemaakt. Zo hebben studenten verschillende meetpunten gebruikt om uit te vinden wat de schoonste route is naar de universiteitscomplex De Uithof: via het centrum of via de Koningsweg? Antwoord: via de Koningsweg. De belangrijkste tip van Eline is dus: samen meten en samen analyseren.
Lees meer:
Meedoen, vragen?
- Mail naar: projecten@mcu.nl
Tekst en foto’s: Harrie van Veen.
Hulp voor Amelisweerd uit onverwachte hoek?