Voor een duurzame en groene stad

Platform Klimaat en Erfgoed organiseert eerste bijeenkomst

Op 29 maart organiseerde het Platform Klimaat en Erfgoed in Amersfoort een bijeenkomst voor 120 professionals uit de sector. Vier sprekers gingen in op de vraag wat de gevolgen van klimaatverandering voor het Nederlandse erfgoed kunnen zijn, hoe het werkveld de bevolking hierover kan informeren, en hoe om te gaan met verlies. De teneur: we zullen harde keuzes moeten maken, maar ons verleden is ook een schatkamer vol voorbeelden van hoe om te gaan met een veranderende wereld.

Wat is erfgoed eigenlijk?

Maar eerst nog even: wat is erfgoed eigenlijk? En waarom is het belangrijk? Eén van de zeven leden van het Platform, Gertjan de Boer van de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed, omschrijft erfgoed als ‘overblijfselen uit het verleden die wij vandaag de dag van waarde vinden en willen behouden’. Dit kunnen archeologische resten zijn, gebouwen (monumenten), maar ook landschappen, tradities en gebruiken (immaterieel erfgoed).

Erfgoed verankert ons in de wereld en vertelt ons waar we vandaan komen. Het is gestolde geschiedenis in de openbare ruimte. De Boer: ‘Van de villa’s uit de Gouden Eeuw tot de strakke lijnen van de Noordoostpolder, en van vuistbijlen tot de Elfstedentocht. Ons erfgoed vertelt gezamenlijk het verhaal van Nederland.’

Goudse kaas en/of slavenhuisjes?

Door klimaatverandering komt dit erfgoed echter onder druk te staan. Het IPCC-rapport van februari 2022 stelde: ‘overstromingen zullen tien keer zo vaak voorkomen tegen 2100. Met de zeespiegelstijging vormt dit een existentieel gevaar voor kustgemeenschappen en hun cultureel erfgoed.’

En de cijfers liegen er niet om. Aan het eind van de eeuw zal de zee 50 tot 120 cm hoger liggen dan nu, afhankelijk van het aantal graden opwarming dat we bereiken. Als de ijskappen sneller smelten dan verwacht, kan het zelfs twee meter zijn. De Nederlandse waterhuishouding wordt grilliger, de zomers droger en de winters natter. Vanaf de tweede helft van de eeuw zal dit een steeds groter stempel drukken op ons land. Dat plaatst Nederland nu al voor grote inrichtingsvragen waar over nagedacht moet worden. Op termijn zullen we moeten kiezen wat we willen behouden, en tegen welke kosten.

Dit leidt tot moeilijke keuzes. Als ons erfgoed het verhaal vertelt over wie we zijn en hoe we in het heden zijn aanbeland, rijst de vraag welk erfgoed en wiens erfgoed we willen behouden. Willen we bijvoorbeeld koste wat kost Gouda droog houden, maar geven we de slavenhuisjes op Bonaire op? Hoeveel hebben we over voor het centrum van Amsterdam? En willen we dan ook de wederopbouwarchitectuur behouden? Welke verledens nemen we mee naar de toekomst?

Ruimte: beheersing of dynamiek?

Klimaatverandering dwingt ons ook om op een andere manier naar landschappen en ruimte te kijken. De afgelopen eeuw zijn we in Nederland erg gericht geweest op de beheersing van natuurlijke processen, maar dit is niet altijd zo geweest.

De Waddenzee is daarvan een goed voorbeeld. Nederlands grootste en misschien wel enige ongerepte natuurgebied dreigt in de loop van de eeuw te verdrinken. Ze heeft echter pas betrekkelijk kortgeleden haar huidige vorm gekregen. Voordat ze door dijken werd gefixeerd was ze juist erg dynamisch, ze overspoelde het land, trok zich weer terug en liet zeer vruchtbare kleigronden achter.

Of neem het Noord-Hollandse Petten, dat pal aan de Noordzee lag. Telkens als het water weer een stukje kust afkalfde, braken de bewoners de voorste rij huizen af en herbouwden ze aan de achterkant van het dorp. Hun huizen waren daarom zo gebouwd dat ze makkelijk weer uit elkaar te nemen waren.

Als je anders naar het erfgoed kijkt en juist dynamiek als essentie ziet, ontstaat er een ander handelingsperspectief. Er komt ruimte voor het nieuwe, geënt op het oude. Ons verleden kan dienen als een schatkamer vol veerkracht en bevat talloze voorbeelden hoe we verandering het hoofd kunnen bieden. Want als het riet niet buigt, dan breekt het.

Meer weten?

Tekst: Mathijs Eskes
Foto:  Robin Ammerlaan

FacebookTwitterShare