Op 24 september werd een demonstratie georganiseerd tegen de uitbreiding van de A27. Er zijn om Amelisweerd al vele protesten geweest; ze begonnen in de jaren ’70 en mogelijk komen er nog veel meer. Maar waar begon de discussie rondom Amelisweerd precies en wat is er allemaal gebeurd?
De plannen om Rijksweg 27 uit te breiden zijn ontdekt
Het begint in 1971, wanneer Jaap Pontier het bestemmingsplan Maarschalkerweerd bestudeert voor een opdracht van zijn studie. In deze plannen staat dat Rijksweg 27 dwars door Amelisweerd gaat lopen, waarmee een deel van het bos Nieuw-Amelisweerd vernietigd gaat worden. Samen met een aantal vrienden richt Pontier “Werkgroep Amelisweerd” op om actie te voeren tegen de plannen van Rijkswaterstaat. Op 7 april 1971 presenteert de werkgroep een rapport met verschillende alternatieven. Een van de alternatieven is om de weg buiten het bos te laten lopen. Maar met dit alternatief zou de weg te scherp zijn voor een rijksweg, waardoor automobilisten niet op volle snelheid kunnen rijden. Een ander alternatief is om Rijksweg 27 door de bosrand te laten lopen. Rijkswaterstaat vond deze alternatieven maar niks. Maar minister Drees liet de keuze aan de gemeente Utrecht over. Op 22 oktober 1971 stemde de Utrechtse gemeenteraad dat de Rijksweg inderdaad door de rand van het bos zou lopen.
Afspraken tussen Werkgroep Amelisweerd en Rijkswaterstaat
In juni 1971 waren er afspraken gemaakt tussen de gemeente Utrecht, Rijkswaterstaat en de werkgroep. Hierin worden 3 dingen afgesproken: een ecologisch onderzoek, dat de weg in minimale afmetingen moet worden aangelegd, en dat er minimale geluidshinder en bodemverontreiniging is. Maar in 1975 stelt de werkgroep Amelisweerd dat er niet aan voldaan is aan de afspraken. Rijkswaterstaat zou namelijk het ecologisch onderzoek niet gedaan hebben. Vervolgens komt er een plan waaruit blijkt dat de weg 155 tot 175 meter breed gaat worden, wat volgens de werkgroep onnodig breed is. Daarbij wordt er gebruik gemaakt van een vliesconstructie, die gemaakt is van een plasticfolie die het grondwater tegen gaat houden. In 1976 presenteert de werkgroep hun derde rapport. Hierin illustreert de werkgroep een nieuw alternatief. Namelijk een bakconstructie van maar 60 meter breed.
Eerste bomen worden gekapt
In 1977 neemt de Utrechtse gemeenteraad het bestemmingsplan Maarschalkerweerd aan. Hiermee is Rijkswaterstaat een stap dichter bij het realiseren van de verbreding van Rijksweg 27. Rijkswaterstaat begin met de voorbereidingen voor de verbreding, maar dit gebeurt voordat de provincie akkoord is gegaan met het bestemmingsplan. Daarom beginnen de Vrienden van Amelisweerd een kort geding om alle werkzaamheden stop te zetten totdat het bestemmingsplan volledig is goedgekeurd. Dit kort geding zou op 5 juli 1978 plaatsvinden. Op dat moment demonstreren tientallen mensen buiten het gerechtsgebouw. In de maanden erna zijn er verschillende acties. Bijvoorbeeld op 12 september, wanneer de Vrienden van Amelisweerd de sloop van de villa Groenewoude willen voorkomen en op 2 oktober bezet Actie Amelisweerd het stadhuis van Utrecht.
Vanaf ongeveer 1978, draait de gemeente ook bij in haar standpunt over Amelisweerd en Rijksweg 27. Zo wordt er in 1981 een motie aangenomen tegen de aanleg van de rijksweg. De gemeente geeft aan geen toestemming te verlenen voor het kappen van bomen. Minister Tuijnman van Verkeer en Waterstaat reageert later dat de aanleg van Rijksweg 27 toch moet doorgaan. Wel besluit de Raad van State in 1980 dat de breedte van de weg in Amelisweerd zo beperkt mogelijk moet zijn, en dat de door de actiegroep voorgesteld betonnen bakconstructie de voorkeur verdient boven de door Rijkswaterstaat gekozen folieconstructie.
In januari 1982 zegt minister Zeevalking van Verkeer en Waterstaat dat “Procedureel gezien kan niets de aanleg van rijksweg 27 door het bos Amelisweerd in Utrecht nog tegenhouden”. Hiermee wordt de aanleg van Rijksweg 27 definitief gemaakt. De minister zou nog gepraat hebben met de raad van Utrecht, waar de meerderheid nog steeds tegen de Rijksweg is. Maar volgens de minister zouden die niet met nieuwe argumenten zijn gekomen, waardoor de minister geen goede rede ziet om af te zien van de verbreding.
Als reactie hierop organiseren de Vrienden van Amelisweerd verschillende acties in 1982. Het begint met een nieuw rapport van de actiegroep, die gepubliceerd wordt na de uitspraak van de Tweede Kamer. In september 1982 bezetten de Vrienden van Amelisweerd het bos met tentenkampen. Deze tentenkampen worden door de ME vervolgens ontruimd, in wat later de “Strijd om Amelisweerd” wordt genoemd. Die strijd wordt voortgezet door middel van het bouwen van boomhutten. Als blijkt dat Rijkswaterstaat op vrijdag 24 september 1982 het bos wil kappen kondigen de Vrienden een kort geding aan om de lopende juridische procedures een kans te geven. Op 24 september wordt het bos door de ME ontruimd. Terwijl het kort geding start wordt al met het kappen van de bomen begonnen. Dan blijkt tijdens rechtszaak dat alle bomen al gekapt zijn. In de daaropvolgende jaren proberen de Vrienden van Amelisweerd uiteindelijk vergeefs nog betere geluidschermen te laten realiseren. Op 29 oktober 1986 wordt de weg geopend.
Startnotitie Ring Utrecht en alternatieven
In 2008 ontstaat er weer een hevige discussie over Amelisweerd wanneer Startnotitie Ring Utrecht wordt gepubliceerd. In deze publicatie worden 4 plannen geschetst om de wegen rond Utrecht aan te passen. Zo is een alternatief om een nieuwe snelweg tussen de A12 en de A28 te creëren. Als reactie hierop publiceerde een initiatiefgroep ontstaan uit samenwerking tussen de Vrienden van Amelisweerd en de Natuur en Milieufederatie het rapport Kracht van Utrecht. In dit rapport wordt een alternatief geschetst. Wanneer er meer geïnvesteerd gaat worden in OV, waardoor meer mensen de auto laten staan, zijn de files in Utrecht al opgelost.
Toch weer de A27 die verbreed moet worden
Uiteindelijk kiest de overheid in 2010 ervoor om niet nieuwe wegen aan te leggen, maar de A27 in Amelisweerd te verbreden. Kracht van Utrecht publiceert samen met het adviesbureau APPM en het ingenieursbureau Strukton het rapport Kracht van Utrecht 2.0. Het rapport werkt de schaalsprong voor OV en fiets verder uit zodat de bak in Amelisweerd niet hoeft te worden verbreed.
In oktober 2010 publiceert Rijksoverheid om de A27 te verbreden naar 2×7 rijstroken. De verbreding van de Ring krijgt een taakstellend budget van 1,2 miljard. In 2013 publiceert een ingenieursbureau in opdracht van de gemeente Utrecht een alternatief voor de verbreding binnen de bak in Amelisweerd waarbij ook een maximumsnelheid van 80 km/uur wordt geadviseerd. Minister Schultz van Haegen wijst dit alternatief af omdat zij aan 100 km/uur vasthoudt en de oplossing dan niet vindt voldoen aan eisen van verkeersveiligheid. Wanneer eindelijk in 2016 het Tracébesluit wordt gepubliceerd, hebben de diverse actie- en bewonersgroepen zich inmiddels in de Kerngroep Ring Utrecht georganiseerd. Deze schrijft een gedegen bezwaarschrift en begint een inzamelingsactie voor de juridische procedure. Zo wordt in 2016 30.000 euro opgehaald tegen de verbreding van de A27.
Stikstofuitspraak zet (tijdelijk) streep door plannen A27
Na een uitspraak van de Raad van State in 2019 over stikstof werd de overheid verplicht allerlei plannen stil te leggen. De uitbreiding van de A27 was een van deze plannen. Maar in 2020 kwam minister van Nieuwenhuizen met een nieuw tracéplan, waar met een nieuwe stikstofparagraaf. Als reactie hierop kwamen nieuwe demonstraties. Onder andere een demonstratie van Amelisweerd Niet Geasfalteerd en XR waar 1500 tot 2000 mensen aanwezig waren.
Toch nog een verbreding?
Op 30 maart 2022 heeft Minister Harbers van Infrastructuur en Waterstaat per brief laten weten dat de staat toch door wil gaan met het verbreden van de A27 bij Amelisweerd. In deze brief schrijft hij ook dat hij wel in overleg is met de gemeente en regio. Conform de afspraak in het Haagse coalitieakkoord kunnen deze een alternatief bij hem aanleveren en als de gemeente en regio met een “gelijkwaardig alternatief” komt, heeft dat de voorkeur. Inmiddels zijn de kosten van de verbreding van de Ring al gestegen tot 1642 miljoen euro en is de stikstofproblematiek nog lang niet opgelost. De Kerngroep Ring Utrecht heeft bezwaar aangetekend bij de Raad van State en denkt alle kans te hebben om opnieuw door de Raad van State in het gelijk te worden gesteld. Uiteindelijk is de discussie rondom de A27 nog niet ten einde.
Tekst: Hannah Emmens en Jos Kloppenborg
Foto’s: Oscar Brak en Nationaal Archief
Duurzame kerstbomen in Utrecht